شاهنامه فردوسی میراث جاودانه ایرانی ها
بازار پرواز: مشهد - حكیم ابوالقاسم فردوسی، حماسه سرای بلندآوازه ایران و شاعر پارسی گوی میراثی از نظم را برای آیندگان بر جای گذاشت كه به قولش هیچ باد و بارانی در فراز و فرود روزگار پرتلاطم آن را گزندی نمی رساند و تاریخ گذشته و آینده تكرار آن را تجربه نكرده و نخواهد كرد.
فردوسی اوایل قرن چهارم هجری قمری (سال 319 خورشیدی) در روستای «پاژ» از توابع توس خراسان، در خانواده ای دهقان چشم به جهان گشود و با پی افكندن اثری جاودانه و ماندگار از خود، پاسبان زبان شیرین پارسی شده و نام و یاد خویش را در نسل های آینده ایران زمین ماندگار و محترم ساخت.
حكیم ابوالقاسم فردوسی در اواخر قرن چهارم (سال 397 خورشیدی) در 78 سالگی چشم از جهان خاكی فرو بست و در زادگاه خویش در دل خاك آرام گرفت.
اثر منظوم «شاهنامه» پرآوازه ترین سروده فردوسی و بزرگترین رزم نامه جهان به حساب می آید كه به شكلی دربردارنده تاریخ ایران باستان است.
اعراب بعد از تصرف ایران در اوایل سده نخست هجری تلاش داشتند خط و زبان خویش را بر مردم ایران زمین تحمیل كنند كه البته در زمینه تغییر خط ایرانی ها از پهلوی به عربی توفیق یافتند و در زمینه تغییر زبان هم به پیشرفت هایی رسیدند اما از آنجائیكه همواره در طول تاریخ، دست به دست شدن حكومت ها در شهرها صورت گرفته و روستاها به علت دور بودن از مسائل و كشمكش های سیاسی، نقش ویژه ای در حفظ فرهنگ سرزمین ایران داشتند، این دفعه هم روستاها نقش شایسته ای در زنده نگه داشتن زبان فارسی ایفا كردند و زبان پارسی با همین پشتوانه توانست دست كم به صورت گفتاری و در مقام محاوره پایدار و پابرجا بماند.
تاریخ شروع به نظم كشیدن شاهنامه به صورت دقیق معلوم نیست ولی با استفاده از شواهد مختلف كه از شاهنامه مستفاد می گردد و با انطباق آن بر وقایع تاریخی، می توان آغاز نظم شاهنامه ابومنصوری را به وسیله استاد توس سال 369 یا 370هجری قمری معلوم كرد.
** ادبیات فارسی گنج ایران زمین
استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد در این مورد اظهار نمود: ادبیات فارسی میراث ملی و تاریخی است و آنچه در گذشته اتفاق افتاده دارای اهمیت بوده و بخش مهمی از اهمیت ادبیات فارسی برای جهانیان، مقوله پیشینه آن است.
دكتر محمدجعفر یاحقی اضافه كرد: اینكه یك هزار سال پیش كتابی مانند 'شاهنامه' پدید آید، 800 سال پیش اثری مانند«گلستان»، یا دیوانی چون «دیوان حافظ» نوشته شده باشد، خیلی مهم است زیرا عمر ادبیات هیچ كدام از كشورها به جز یونان از ۴۰۰ سال تجاوز نمی نماید.
وی اظهار نمود: كشورهایی كه امروز زمامدار ادبیات معاصرند، پیشینه ای طولانی از نظر قدمت تاریخی ندارند و سابقه تاریخی آثار آنها جالب و مورد توجه است.
یاحقی درباره دیگر وجوه اهمیت ادبیات فارسی اظهار داشت: مسائل اساسی و انسانی كه در ادبیات فارسی مطرح است، امر ملی نیست بلكه فراملی و بشری است.
وی ادامه داد: پیام ها و اندیشه هایی كه در ادبیات فارسی وجود دارد می تواند بعنوان سرمایه بشری مطرح باشد و برای همین زمانی كه جهانیان بخصوص در گذشته این غنا و اصالت را می دیدند، دل باخته آن می شدند.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: خیلی از نویسندگان فرانسوی وقتی با سعدی آشنا شدند، با شادمانی از او و آثارش استقبال كردند و امروز كه بیش از پیش با مولوی آشنا هستند می دانند كه با چه چشمه فیاضی از معانی و اندیشه های ناب رو به رویند، با این تفاوت كه تلقی و آشنایی های جدید با مولوی با برداشت های دو سه سده پیش متفاوت می باشد.
وی تصریح كرد: اهمیت ادبیات فارسی در این است كه توانسته پیام انسانی و روحانی را در دوره هایی به جهانیان عرضه نماید كه به آن نیاز داشته اند.
به گفته وی، سرودن شاهنامه در شرایطی كه زبان فارسی رو به نابودی و فراموشی می رفت شاهكاری بود كه توانست روح تازه ای در كالبد زبان فارسی بدمد و كلمات و واژگان پارسی را تا امروز زنده نگه دارد.
یاحقی اضافه كرد: اگر همت و تلاش فردوسی و دیگر افراد دوست دار زبان پارسی نبود شاید امروز اثری از این زبان باقی نمی ماند.
وی اظهار نمود: اهمیت فردوسی در آن است كه با آفرینش اثر حماسی خود نه تنها زبان فارسی بلكه همه فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ایرانی را جاودانه كرد.
** عرق ملی انگیزه سرایش شاهنامه
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد هم با اشاره به اینكه فردوسی در سرایش شاهنامه انگیزه شخصی نداشته است، اضافه كرد: انگیزه فردوسی در روزگار زیست این شاعر عالی قدر بسیار مهم و قابل توجه بود زیرا وی عرق ملی و دینی در این زمینه داشته است.
دكتر فرزاد قائمی اظهار داشت: جریان ادبی شاهنامه سرایی و شاهنامه نویسی در ایران در سده چهارم شروع شد كه تنها جریان ادبی نبود بلكه جریانی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بود كه به شكلی هویت ایرانی ها مسلمان را به ایرانی ها كهن پیوند می داد.
قائمی اضافه كرد: در این جریان هویت جدیدی شكل داده می شد كه از طرفی در این هویت عنصر مسلمان بودن افزوده شده و از سویی مسلمان بودن به عرب بودن محدود و منحصر نمی شد.
وی با اشاره به اینكه شاهنامه عنوان منتخب فردوسی برای اثر جاویدانش نبود بلكه عنوان جریان ادبی آن دوره است، تصریح كرد: در دوران و شرایط سامانیان و قرن چهارم زبان فارسی دری مورد حمایت و توجه ویژه بود.
وی اظهار داشت: از زمان یعقوب لیث صفاری كه زبان فارسی بعنوان زبان دیوانی شناخته شد توجه به زبان فارسی افزایش یافت و همین امر در سرایش شاهنامه تاثیر داشت.
عضو هیات علمی گروه ادبیات و زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه كرد: پیش از فردوسی، شاهنامه ابومنصوری، ابوالموید بلخی، شاهنامه مسعودی و هم شاهنامه ناتمام دقیقی توسی از همشهریان فردوسی هم نگارش شده بود كه فردوسی هم در اثر خود هزار بیت از شاهنامه دقیقی توسی را با ذكر منبع آورده است و همین امر نشان از تحسین و قدردانی شاهنامه دقیقی از جانب فردوسی دارد.
قائمی اظهار داشت: با وجود اینكه شاهنامه های مختلف پیش از فردوسی به نگارش درآمده بود یكی از علل ماندگاری اثر ابوالقاسم فردوسی، هوش، نبوغ و خردمندی فردوسی در نگارش این اثر است.
وی با اشاره به اینكه امروزه شاهنامه به بخشی از هویت ایرانی ها و یكی از مفاهیم ایرانی بودن در جهان بدل شده است، اظهار داشت: محدود نشدن شاهنامه فردوسی به اثر صرف ادبی از علل ماندگاری شاهنامه است.
این استاد دانشگاه اضافه كرد: فردوسی مسلمان بود و بر خلاف برخی مورخان مرز اعتقادات خویش را حفظ می كرد به این معنا كه همه شخصیت های اثر خویش را بدون اینكه نماینده دین خاصی باشند خداپرست معرفی می كند.
وی با اشاره به اینكه فردوسی در شاهنامه از اسطوره سازی از پیروان ادیان خاص خودداری می كند، اظهار نمود: این امر از درایت، تیزهوشی و ظرافت این شاعر شهیر است و همین امر باعث می گردد موفق به آفرینش اثری شود كه فقط برای امروز نباشد بلكه به اثری فرازمانی و فرامكانی تبدیل گردد.
قائمی اظهار داشت: علاوه بر این فردوسی در سرتاسر شاهنامه و در تمام داستان های خود به ذكر منابع موثق و قابل قبول می پردازد و همین امر اثر وی را ماندگار و قابل اعتماد كرده است.
این استاد دانشگاه اضافه كرد: شاهنامه لبریز از استعاره و صنایع بدیع معنوی است و نشان داده است فردوسی شاعری خلاق و به نسبت روزگار خود شاعری قدرتمند و توانمند در عرصه سخن است.
وی ادامه داد: دقت نظر و توجه فردوسی پس از آخر سرایش شاهنامه از آنجا نمایان می گردد كه وی همچنان 20 سال پس از آخر كار اثر خود، به اصلاح آن می پردازد و همین امر باعث رفع ایرادها و پایداری اثرش می گردد.
قائمی تصریح كرد: فردوسی بر خلاف شاعران روزگار خود كه در ازای جوایز مادی شعر می سرودند، به دنبال ماندگاری اثر بود هرچند حمایت دربار از سرایش شاهنامه را رد نمی كرد.
قائمی اضافه كرد: نام 'شاهنامه' را فردوسی بر اثر خود نگذاشته و در هیچ كجای شاهنامه این نام مطرح نشده و پس از فوت فردوسی اثر جاودانه اش بعنوان شاهنامه شناخته شده است.
وی اظهار داشت: این اثر به علت بنیاد پایدار و محكم خود در دوره های بعد، همچون در دوره مغول كه بسیاری آثار از میان رفتند، از جانب ایرانی ها حفظ و حراست فراوان شد و به اثری جهانی بدل شد.
**شاهنامه اثری ماندگار در دل تاریخ پرهیاهوی ایران
دكتر قائمی تصریح كرد: شاهنامه فردوسی تنها كتابی است كه با حجم بسیار از سده چهارم هجری بعنوان اثر ادبی به دست ما رسیده و حفظ این كتاب در سخت ترین شرایط تاریخی و دوره های مختلف از جانب ایرانی ها نشان از اهمیت آن دارد.
وی اظهار داشت: از قرن هفتم هجری تا دوره قاجار نسخه های متفاوتی از شاهنامه وجود دارد كه سیر تحول زبان فارسی را نشان داده است اما برتری شاهنامه فردوسی بر متون هم دوره خود از جانب ایرانی ها و طبقه نخبه بعنوان اثر معیار پذیرفته شده و بعنوان مبنا در زبان فارسی پیش رو بوده است.
این استاد دانشگاه بیان كرد: برتری فردوسی در سرودن اشعار حماسی هم در بین آثار ادبی و هم در بین خواص جامعه و هم عوام پذیرفته شده است.
قائمی بیان كرد: كاوش ها نشان داده است برخی انگاره ها در باره فردوسی غلط است كه یكی از این انگاره ها نگارش شاهنامه به سفارش محمود غزنوی است.
وی با اشاره به اینكه فردوسی شاهنامه را در سال 369 هجری نگارش كرده و تاجگذاری محمود غزنوی در سال 378 بوده، تصریح كرد: بیش از 15 سال فاصله در این میان وجود دارد.
وی اظهار داشت: گرچه فردوسی علاقه مند به حمایت دربار برای تهیه اثر ادبی خود بود اما نابه سامانی های دوران و تغییرات درباری باعث شد نتواند در زمان مناسب اثر خویش را به شاه تقدیم كند ضمن اینكه در شاهنامه، مدح سلطان محمود غزنوی نشده بود و جذابیت آن برای شاه و دربار كم بود.
وی اضافه كرد: علاوه بر این شیعه بودن فردوسی و مجموعه عوامل دیگر سبب شد وی مورد غضب واقع شود.
دكتر قائمی اظهار داشت: فردوسی بخش های دیگری هم به شاهنامه افزود كه این بخش ها بیشتر در انتقاد از سلطان محمود و مبین تلخ كامی فردوسی از اوضاع زمانه است.
این استاد زبان و ادبیات فارسی اضافه كرد: فردوسی بنابراین در دوران پیری دچار فقر و تنگدستی شده و اشعار وی در آن دوران ثابت می كند كه او فردی كهنسال، رنج دیده و دل آزرده است كه از شهریار پاداشی نگرفته اما بخوبی به این نكته آگاه است كه اثر او با سرنوشت و هویت یك ملت در ارتباط می باشد.
این استاد ادبیات فارسی اظهار نمود: شاهنامه فردوسی، شناسنامه ملی ایرانی ها است و هویت ایرانی امروز را مطرح می كند ازاین رو باید از این اثر هنری بعنوان مظهر هویت ایرانی نام برد و محافظت كرد.
** بزرگی حماسی و معماری آرامگاه فردوسی
حكیم توس كه به قول خود از نظم كاخی بلند ساخته اكنون در شهر تاریخی توس در آرامگاهی آرمیده، كه خشت خشت آن بازدید كنندگان را به یاد حماسه می اندازد و عظمت و استواری آن، غنای شاهنامه را تداعی می كند.
این بنا سالانه میزبان چند میلیون توریست داخلی و خارجی است و از نظر هنر، معماری، چشم نوازی و توان برقراری پیوند معنوی با بازدید كنندگان ویژگی های منحصر به فردی دارد.
در طول دوره های تاریخی مهندسان و معماران متفاوتی تلاش در ساخت بنایی درخور شان و جایگاه این شاعر بلندآوازه ایرانی داشتند، بنایی كه همچون كاخ بلند سخن استوار فردوسی، از نظم در برابر باد و باران گزندی نبیند.
گفته می گردد كه اندیشه ساخت آرامگاه برای فردوسی به سال 1305 خورشیدی باز می گردد كه جمعی از ادبا، اندیشمندان و ایران دوستان تصمیم گرفتند همزمان با همایش بزرگداشت هزاره فردوسی كه قرار بود در سال 1313 برگزار شود، با ساخت بنای آرامگاهی درخور شان آن شاعر نامدار، آیین بزرگداشتی برگزار كنند.
رئیس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس هم به خبرنگار ایرنا اظهار نمود: بنای آرامگاه فردوسی برای خیلی از گردشگران كه اولین بار آن را می بینند بسیار جذاب، دیدنی، تماشایی و پر ابهت است.
احسان زهره وندی با اشاره به اینكه زیبایی و هنر ژرف و چشم نواز به كار گرفته شده در معماری این بنا بارها مورد یادآوری قرار گرفته است، اضافه كرد: خیلی از گردشگران از این بنا بعنوان شاهكار هنر و معماری نام برده اند كه دور از واقعیت نیست زیرا این بنا همچون اثر ماندگار و یگانه فردوسی «شاهنامه» است.
وی در زمینه ساخت این بنا تصریح كرد: در مورد نحوه طراحی بنای آرامگاه فردوسی و طراح اصلی آن كه مرحوم مهندس كریم طاهرزاده بهزاد است؛ آگاهی های اندكی وجود دارد.
زهره وند اضافه كرد: در مقابل به دلیل طول عمر زیاد مرحوم حسین لرزاده (98 سال) و معروفیت وی به خاطر طراحی و ساخت مسجد اعظم قم، در خیلی از سایت های اینترنتی همچون ویكی پدیا، به اشتباه طراحی بنای آرامگاه فردوسی به وی منسوب شده است.
طرح محوطه باغ آرامگاه فردوسی بر مبنای اسلوب چهار باغ ایرانی به همت مهندس یعقوب دانش دوست در سال 1386 با تغییراتی اجرا و دو سال پس از آن طرح محوطه سازی به آخر رسید و سرانجام تا سال 91 هم اجرای كامل سنگفرش به پایان رسید.
ویژگی آرامگاه فردوسی با طراحی نهایی مهندس سیحون، تلفیق معماری ایران باستان و ایران اسلامی است كه با اضافه شدن زیرزمین به بنای فعلی نوعی هنر ایرانی - اسلامی تداعی می گردد زیرا در این هنر مقبره ها در سرداب و سنگ قبر به صورت نمادین نصب می گردد كه نمونه آن مضجع شریف رضوی است كه قبر حضرت رضا (ع)، هشت متر پایین تر از ضریح قرار دارد.
نمای بیرونی آرامگاه كنونی حكیم توس هم برگرفته از معماری پاسارگاد و تزیینات سرستون های هخامنشی است.
اكنون آرامگاه فردوسی دارای بخش اداری، كتابخانه، رستوران، ساختمان موزه و هم بقایایی از دروازه «رزان» است و تندیسی از فردوسی بعنوان شاهكار هنری ابوالحسن خان صدیقی، از پیكره سازان مشهور، در آن نصب شده است.
در محوطه درون باغ آرامگاه فردوسی، مهدی اخوان ثالث (م. امید)، شاعر معاصر آرام گرفته و در فاصله 50 متری بیرون از باغ آرامگاه فردوسی هم آرامستان شعرا قرار دارد كه در آن شاعران نامدار معاصر همچون عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد كمال پور، محمد قهرمان و عشرت قهرمان به خاك سپرده شده اند.
گستره باغ آرامگاه فردوسی 6.5 هكتار و محوطه پیشخوان آرامگاه هم حدود 6 هكتار است.
25 اردیبهشت ماه سالروز بزرگداشت حكیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی است.
7496/5132
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب