خبر خوب برای بیماران سرطانی نتایج امیدبخش درمان با ژن و سلولهای بنیادی
به گزارش بازار پرواز، رئیس پژوهشکده سرطان معتمد اظهار داشت: برپایه گزارش تیم درمان، نتایج کارآزمایی بالینی ایمنی درمانی سرطان و سلول درمانی سرطان با سلول های بنیادی تا به این لحظه کاملا امیدوارکننده بوده است.
خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: با وجود این که فرمولاسیون های دارویی در زمینه شیمی درمانی سرطان هر ساله با نوآوری های زیادی همراه هستند، اما پیشرفت های انجام شده هنوز قادر به حذف و یا کاهش عوارض جانبی آن نشده است؛ با عنایت به این مورد نیاز به ایجاد فصل جدیدی از درمان های پزشکی احساس شد که با بکارگیری روش های فناورانه نوین موجب افزایش شانس بهبودی بیماران و کاهش عوارض ناخواسته درمان های معمول شود.
در پاسخ به این نیاز مبرم، فناوری های پیشرفته درمانی (Advanced Therapy Medicinal Products یا ATMP) شکل گرفته اند؛ ATMP حوزه ای تلفیقی از مهندسی ژنتیک، علوم سلولی، ویروس شناسی، ایمنی شناسی و مهندسی بافت است و درمان های نوین سلولی، ژنتیکی و بیولوژیکی را شامل می شود. این فناوری ها نقشی کلیدی در درمان بیماریهای مقاوم به درمان، همچون سرطان های صعب العلاج، بیماریهای نقص ایمنی، فلج های عصبی، سکته مغزی و دیابت ایفا می کنند. هدف نهائی این تکنیک ها، افزایش طول عمر و ارتقا کیفیت زندگی بیماران است. در سطح بین المللی، محصولات ATMP موفق به کسب مجوز از سازمان های نظارتی معتبر مانند FDA آمریکا و EMA اروپا شده اند که تضمینی بر ایمنی و اثربخشی آنها بحساب می آید.
ایران اما با تاکید بر ظرفیتهای علمی و پژوهشی خود، در سالیان اخیر قدمهای مهمی در توسعه تکنولوژی های جدید درمانی برداشته است. دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و شرکتهای دانش بنیان فعال کشور، خصوصاً در حوزه های مهندسی ژنتیک، بیوتکنولوژی و علوم سلولی، پروژه های گوناگونی در زمینه تولید محصولات ATMP اجرا کرده اند و در توسعه واکسن های مهندسی شده، درمان های سلولی و ژنتیکی پیشرفت های قابل توجهی داشته اند.
در این میان، جهاد دانشگاهی با ماموریت هدایت پژوهش و فناوری به طرف حل مسایل ملی و ارتقا سلامت جامعه، پژوهشکده سرطان معتمد را به عنوان مرکزی پیشرو در تولید و بومی سازی تکنولوژی های جدید سلامت راه اندازی کرده است. این پژوهشکده هم اکنون بر روی چندین پروژه درمان سرطان با تکنولوژی های جدید تمرکز دارد و درحال انجام کارآزمایی های بالینی بر روی پروژه ایمنی درمانی سرطان و ژن درمانی است که نتایج اولیه آنها امیدوارکننده بوده است. گرچه این فناوری ها هنوز در مراحل ابتدایی ارزیابی قرار دارند، اما پتانسیل بالایی برای نقش حمایتی در بهبود درمان بیماران دچار سرطان و بیماریهای صعب العلاج دارند و می توانند در آینده نزدیک تحولاتی شگرف در حوزه درمان ایجاد کنند.
در همین رابطه با دکتر رامین صرامی فروشانی، رییس پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی و عضو شورای راهبردی شبکه تحقیقات پزشکی مولکولی کشور گفتگویی انجام دادیم. او که پژوهشگر دانشگاه آمستردام و مدیر گروه سلول درمانی سرطان پژوهشکده معتمد نیز هست در این گفتگو در رابطه با آخرین وضعیت پروژه های تحقیقاتی ایمنی درمانی سلولی، ژن درمانی، سلول درمانی و ویروس درمانی در این پژوهشکده توضیح داده است.
بخش اول این گفتگو در نوشتار آمده است؛
*برای آغاز مصاحبه، در رابطه با ماموریت پژوهشکده سرطان معتمد توضیح دهید و این که این پژوهشکده در زمینه درمان های نوین بیماریهای صعب العلاج خصوصاً سرطان چه جایگاهی دارد؟ چه طور تلاش می کنید که دانش و فناوری های به دست آمده، مستقیماً به بهبود وضعیت بیماران منجر شود؟
در ابتدا تاکید می کنم که روابط عمومی و ارتباط دوسویه با رسانه ها برای معتمد اهمیت ویژه ای دارد، چون که این تعامل موجب آشنایی مردم با دستیافته های فناوران کشور و ایجاد امید نسبت به آینده درمان بیماریها لاعلاج می شود. همینطور سبب می شود مسئولان نیز نسبت به این تلاش ها آگاه تر شده و از آنها حمایت مؤثرتری داشته باشند.
یکی از رسالت های اصلی جهاد دانشگاهی، هدایت پژوهش و فناوری به سوی حل مسایل ملی بوسیله توسعه علمی است. پژوهشکده سرطان معتمد نیز در همین چارچوب فعالیت می کند؛ ما با محوریت تولید، توسعه و بومی سازی فناوری های حوزه سلامت، در تلاشیم تا راهکارهای عملی برای چالش های این حوزه ارائه دهیم. این یعنی تحقیقات باید به نتایجی منجر شوند که مستقیماً در بالین بیمار قابل مشاهده باشند. وجه تمایز ما همین است: تبدیل پژوهش به کاربرد درمانی. ما بدنبال آن نیستیم که صرفا دانش علمی تولید نماییم، بلکه هدف مان تأثیر مستقیم بر روند درمان بیماران است.
با وجود پیشرفت های گسترده در علوم پزشکی، همچنان خیلی از بیماریها همچون سرطان، در گروه بیماریهای صعب العلاج یا لاعلاج قرار دارند. در حوزه درمان های نوین، اصطلاحی وجود دارد به نام ATMP (محصولات دارویی درمان های پیشرفته) که شامل سه حوزه راهبردی سلول درمانی، ژن درمانی و مهندسی بافت است. این حوزه ها چشم انداز امیدوارکننده ای در درمان بیماریهای پیچیده و صعب العلاج پیش روی ما قرار می دهند. ما مفتخریم که پژوهشگاه معظم رویان جهاد دانشگاهی، نخستین پیشگام در حوزه سلول درمانی بوده است. مرحوم دکتر آشتیانی زحمات فراوانی کشیدند و الان می توانیم نتایج این تلاش ها را مشاهده نماییم.
اگرچه سلول درمانی با استفاده از سلول های بنیادی یک روش نوین شمرده می شود اما امروزه روش های پیشرفته تری نیز درحال توسعه اند که مبتنی بر استفاده از سلول های ایمنی هستند. در پژوهشکده معتمد، با محوریت سلول های کشنده طبیعی «ایمنی درمانی سلولی»، توانسته ایم کارآزمایی های بالینی گوناگونی در حوزه ایمنی درمانی سلولی انجام دهیم که نتایج آن امیدوارکننده و قابل قبول بوده است.
*از چه زمانی پروژه ایمنی درمانی سلولی در پژوهشکده آغاز شد و نتایج اولیه که از ایمنی درمانی دریافت کردید چه بوده است، آیا برای همه سرطان ها قابل استفاده است؟
پروژه سلول های کشنده طبیعی (ایمنی درمانی سلولی) به چند سال پیش بازمی گردد. اما قبل از آن، تمرکز ما بر ایمنی درمانی سلولی با استفاده از سلول های دندریتیک (Dendritic) بود؛ سلول هایی که نقش فرماندهی در تنظیم پاسخ های ایمنی ایفا می کنند. بعد از آن، نقطه عطفی در راه ما رقم خورد و آن حضور استاد قوام زاده، پدر پیوند سلول های بنیادی کشور در «معتمد» بود. با حضور ایشان، دانش فنی این حوزه توسعه یافت و پروژه ها بصورت جدی از حدود ۳ تا ۴ سال پیش شروع شد.
نخستین کارآزمایی بالینی ما بر روی بیماران دچار کووید -۱۹ در مراحل پیشرفته انجام شد و نتایجی که امیدبخش بودند و در مجلات معتبر بین المللی نیز به چاپ رسیدند. در ادامه، این تکنیک به درمان سرطان های مختلف گسترش یافت؛ همچون سرطان های با منشأ خونی و سرطان سینه. این کارآزمایی ها در اولین مرحله (فاز یک) قرار دارند و تمرکز اصلی ما در این فاز، بررسی ایمنی درمان است. بنابراین، هنوز نمی توان بصورت علمی و مستند در رابطه با اثربخشی درمان اظهارنظر قطعی کرد.
خبر خوب این است که تابحال هیچ گونه عوارضی در کارآزمایی بالینی «ایمنی درمانی سلولی» برای بیماران گزارش نشده است و اگر بخواهم فراتر از بیان علمی و رسمی صحبت کنم، نتایج تاکنون کاملا امیدوارکننده بوده اند خبر خوب این است که تابحال هیچ گونه عوارضی در کارآزمایی بالینی ایمنی درمانی سلولی برای بیماران گزارش نشده است و اگر بخواهم فراتر از بیان علمی و رسمی صحبت کنم، نتایج تاکنون کاملا امیدوارکننده بوده اند. البته نباید انتظار داشت که این تکنیک درمانی در مراحل پیشرفته بیماری، به تنهایی سبب درمان کامل شود؛ اما می تواند نقش مؤثری در کاهش علایم، عوارض و سرعت پیشرفت بیماری ایفا کند.
*آیا روش ایمنی درمانی سلولی برای همه سرطان ها قابل استفاده می باشد یا محدود به انواع خاصی از سرطان هاست؟
این روش ظرفیت آنرا دارد که در دامنه وسیعی از سرطان ها استفاده شود؛ در عین حال، در شرایط فعلی و با عنایت به قرار داشتن در فازهای ابتدایی کارآزمایی بالینی، این درمان صرفا روی تعداد کمی از بیماران و برای انواع خاصی از سرطان ها، همچون سرطان های خونی و برخی سرطان های صعب العلاج، مورد استفاده قرار گرفته است. هم اکنون، امکان ارائه گسترده این تکنیک وجود ندارد. کارآزمایی های بالینی در این مرحله به طور معمول بر روی گروههای کوچک و محدود، بین ۱۰ تا ۳۰ نفر، صورت می گیرد.
قبل از ورود به بحث بعدی اجازه دهید نکته ای را در مورد سلول درمانی با استفاده از سلول های بنیادی مطرح کنم. تابحال در حوزه سلول درمانی با سلول های بنیادی کارآزمایی های بالینی گوناگونی را در چندین فاز انجام دادیم و همکاریهای گوناگونی در این عرصه داشته ایم که همچون مهم ترین پروژه های سلول درمانی، می توان به همکاری با دانشگاه علوم پزشکی تهران و دکتر قناعتی برای درمان بیماری استئوآرتریت (آرتروز مزمن مفاصل) با استفاده از سلول های بنیادی اشاره نمود.
به باور من، این پروژه یکی از بزرگ ترین کارآزمایی های بالینی سلول درمانی مبتنی بر سلول های بنیادی در کشور به حساب می آید. با عنایت به عبور این پروژه از چندین فاز بالینی، می توانم با اطمینان و استناد به گزارش تیم درمان اعلام کنم که نتایج آن بسیار امیدبخش بوده است. در اینجا باید تاکید کنم که آن چه می گویم الزاماً یک حرف علمی نیست، بلکه دیدگاه شخصی من است و خواهش می کنم در مصاحبه تان هم این مورد را مشخص کنید.
به رغم این که سلول درمانی و ایمنی درمانی سلولی می توانند تأثیرات بسیار خوبی داشته باشند، اما آن چه تجربه ما نشان داده این است که این تأثیرات بیشتر جنبه کمکی دارند. یعنی این تکنیک ها بیشتر در چارچوب “درمان کمکی” (Treatment) عمل می کنند، نه “علاج قطعی” (Cure). این دو، در حقیقت دو فاز متفاوت درمانی هستند. البته خیلی از بیماریها با سلول درمانی قابل درمان نیستند. مثلا در مورد بیماری هایی مانند کوری مادرزادی، به هیچ عنوان نمی توان با سلول درمانی به بهبود کامل رسید. در مورد سرطان ها نیز، سلول درمانی بصورت خالص و خاص، نمی تواند درمان نهائی و قطعی محسوب شود.
*با توجه به این که تاکید داشتید سلول درمانی نمی تواند به عنوان درمان قطعی سرطان مطرح شود و بیشتر نقش درمان های کمکی را ایفا می کند، می توانید تفاوت دقیق بین «درمان کمکی» و «علاج قطعی» را بیشتر توضیح دهید؟
من اعتقادم این است که کارهای تکمیلی فعلی، به تنهایی نمی توانند منجر به یک درمان قطعی یا کیور شوند؛ این برداشت شخصی من است و امکان دارد در آینده نظر دیگری مطرح شود. درمان های نوین فعلی به طور عمده نقش حمایتی دارند و در ردیف درمان های حمایتی و ادجوانت دسته بندی می شوند، نه به عنوان روش های درمان قطعی.
در این میان، ژن درمانی به عنوان یکی از حوزه های جذاب و اثرگذار در درمان های نوین مطرح است.
ژن درمانی در حوزه درمان های پیشرفته، جایگاهی ویژه دارد و چشم انداز بسیار روشنی در مقابل ما گشوده است. این تکنیک می تواند در درمان قطعی خیلی از بیماریهای لاعلاج نقش کلیدی ایفا کند. حدود دو دهه پیش، ژن درمانی بیشتر به داستان های علمی–تخیلی شباهت داشت که به طور عمده برای جوان ترها جذاب بود. اما امروزه چندین داروی مبتنی بر ژن درمانی در بازار جهانی عرضه شده اند که در درمان بیماریهای مادرزادی، ژنتیکی، عفونی و خصوصاً سرطان ها کاربرد دارند. این داروها از سطح درمان های حمایتی فراتر رفته اند و توانایی ایجاد اثرات درمانی مستقیم و مؤثر را دارند.
*به تعدادی از این داروهای ژن درمانی که در بازار وجود دارد، اشاره می کنید...
برای نمونه، داروی «لاسترنا» در درمان یکی از بیماریهای مادرزادی چشم کاربرد دارد و داروی «هموژنیکس» نیز برای درمان هموفیلی که در کشور ما شیوع نسبتاً بالایی دارد، مورد استفاده قرار می گیرد. در عین حال، هزینه این نوع درمان ها بسیار بالاست؛ به عنوان مثال، یک دُز از داروی ژن درمانی هموفیلی با قیمتی بین ۳.۵ تا ۳.۸ میلیون دلار در بازار جهانی عرضه می شود. طبیعتاً هم اکنون این داروها در ایران در دسترس نیستند. ژن درمانی حال سهم قابل توجهی از بازار جهانی درمان های پیشرفته را به خود مختص کرده است و طی پنج سال گذشته، چندین محصول ژن درمانی وارد چرخه تجاری جهانی شده اند؛ هرچند این فناوری ها هنوز در ایران به شکل گسترده در دسترس نیستند.
هم حالا، اولین پروژه کارآزمایی بالینی ژن درمانی سرطان با استفاده از ویروسی مشابه آنکورین و تحت عنوان «آنکومت» درحال اجراست که نتایج اولیه آن بسیار امیدبخش گزارش شده است
*سوال دیگرم این است که «ژن درمانی» در درمان سرطان چگونه عمل می کند؟
یکی از مهم ترین کاربردهای ژن درمانی در درمان سرطان هاست و بنیان اصلی این تکنیک، استفاده از ویروس ها به عنوان حامل ژن (وکتورهای ویروسی) است. ویروس ها بصورت طبیعی گرایش دارند که وارد سلول ها شوند و ما از همین خصوصیت استفاده می نماییم تا محموله ژنی مورد نظر خویش را درون آنها قرار دهیم. به عنوان نمونه، در بیماری کوری مادرزادی، یک ژن معیوب عامل بیماری است. در این تکنیک، ژن ویروس را دستکاری می نماییم، بخش های غیرضروری آنرا حذف کرده و ژن اصلاح شده را جایگزین می نماییم.
این نوع ویروس ها به عنوان «ناقل های ژنی» یا «وکتورهای ویروسی» شناخته می شوند. به این دلیل، پیشنهاد من به اصحاب رسانه این است که همان گونه که در زمینه سلول های بنیادی اطلاع رسانی گسترده ای انجام شد، در مورد ژن درمانی نیز آگاهی رسانی و فرهنگ سازی صورت گیرد تا واژگان و مفاهیم تخصصی آن در جامعه نهادینه شود.
این پژوهشکده با اتکا به دانش فنی تخصصی و حمایت های صورت گرفته، موفق به بومی سازی فناوری تکثیر و خالص سازی ویروس ها در مقیاس صنعتی شده است. این مرکز در پروژه های ژن درمانی، از ویروس هایی همچون لنتی ویروس، آدنوویروس و آدنوویروس های با ظرفیت بالا بهره می برد. الان، اولین پروژه کارآزمایی بالینی ژن درمانی سرطان با استفاده از ویروسی مشابه آنکورین و تحت عنوان «آنکومت» درحال اجراست که نتایج اولیه آن بسیار امیدبخش گزارش شده است.
امیدوارم در دهه آینده، واژگانی مانند «ویروس های شفابخش» یا «ویروس های درمانگر» در جامعه رواج پیدا کند و این مفهوم به درستی در ذهن مردم جا بیفتد؛ مفهومی که نشان داده است ویروس ها می توانند نقش راهبردی در پزشکی آینده ایفا کنند.
بخش دوم و ادامه این گفتگو در ایام آینده در خبرگزاری مهر منتشر خواهد شد...
به طور خلاصه خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: با توجه به این که فرمولاسیون های دارویی در زمینه شیمی درمانی سرطان هر ساله با نوآوری های زیادی همراه هستند، اما پیشرفت های انجام شده هنوز قادر به حذف و یا کاهش عوارض جانبی آن نشده است؛ با توجه به این مورد نیاز به ایجاد فصل جدیدی از درمان های پزشکی احساس شد که با بکارگیری روش های فناورانه نوین باعث افزایش شانس بهبودی بیماران و کاهش عوارض ناخواسته درمان های معمول شود. خبر خوب اینست که تاکنون هیچ گونه عوارضی در کارآزمایی بالینی ایمنی درمانی سلولی برای بیماران گزارش نشده است و اگر بخواهم فراتر از بیان علمی و رسمی صحبت کنم، نتایج تابحال کاملا امیدوارکننده بوده اند خبر خوب اینست که تاکنون هیچ گونه عوارضی در کارآزمایی بالینی ایمنی درمانی سلولی برای بیماران گزارش نشده است و اگر بخواهم فراتر از بیان علمی و رسمی صحبت کنم، نتایج تابحال کاملا امیدوارکننده بوده اند. بعنوان نمونه، در بیماری کوری مادرزادی، یک ژن معیوب عامل بیماری است.
منبع: بازار پرواز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب